Zwykle teatr Krzysztofa Warlikowskiego warty jest kilkugodzinnej udręki na niewygodnych krzesłach w zimnych halach. Niekoniecznie tym razem. Inspirowani mało teatralnym dziełem W poszukiwaniu straconego czasu, Marcela Prousta, Francuzi to zlepek luźnych scen, które nie chcą się ułożyć w porywającą całość. Brak narracyjnej płynności  poniekąd rekompensują świetne pomysły sceniczne, olśniewająca oprawa przedstawienia i – oczywiście – gra aktorska.

W najnowszym spektaklu, Warlikowski nie tyle poszukuje straconego czasu, co źródeł dzisiejszej europejskiej świadomości i tożsamości. Marcel Proust w swoim opus magnum opisuje Paryż w trakcie fundamentalnej zmiany związanej z utratą znaczenia dawnej hierarchii, eksplozją jawnego antysemityzmu i wybuchem pierwszej wojny światowej. We Francuzach proustowscy bohaterowie są metaforą współczesnych Europejczyków, którzy za cenę społecznej akceptacji i awansu gotowi są prowadzić podwójne życie i tłumić swoją naturę. U Warlikowskiego europejskie salony wciąż pełne są konwenansów, tłumionych popędów, zwłaszcza homoseksualnych, aktów podłości i sztywnych podziałów.

Wybitny reżyser nie raz udowadniał, że jest znakomitym długodystansowcem. W Kabarecie warszawskim, który miałam okazję oglądać – podobnie jak Francuzów – podczas Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego DIALOG we Wrocławiu, całkowicie zawładnął uwagą widza serwując 4,5-godzinny muzyczno – erotyczno – polityczny maraton. Tym razem górę bierze 7-tomowy quasi-autobiograficzny cykl powieściowy Prousta. Przy tak obszernej bazie literackiej nie sposób stworzyć wierną adaptację, dlatego Warlikowski wraz z Piotrem Gruszczyńskim próbują wybrać z opasłego arcydzieła najciekawsze wątki, ale najwyraźniej padają ofiarą własnej ambicji. Trudno oprzeć się wrażeniu, że Francuzi to kolaż scen z poszczególnych tomów książki, które przy braku znajomości Prousta trudno ułożyć w całość. Może dlatego jeszcze przed premierą twórcy asekuracyjnie przypominali, że W poszukiwaniu straconego czasu to tylko inspiracja dla sztuki, a Warlikowski proponuje wyłącznie osobisty wgląd w proustowską materię.

Odstawiając na bok kwestię adaptacji prozy, widzę w zaproponowanej przez Nowy Teatr wariacji na temat Prousta jeszcze jeden problem. Warlikowski wyraźnie boryka się z dynamiką spektaklu. Brawurowe sceny –  osobliwy show Małgorzaty Hajewskiej – Krzysztofik w masce małpy, czy sceny zazdrości w wykonaniu Mariusza Bonaszewskiego i Mai Ostaszewskiej – mieszają się ze scenicznymi dłużyznami i nudą. W zachowaniu tempa teatralnej opowieści nie pomaga zbytnio modne i lubiane przez reżysera łączenie gatunków (wstawki śpiewane, tańczone, a nawet muzyka na żywo).To, co w sztukach Warlikowskiego prawie nigdy nie podlega dyskusji, to wspaniała strona wizualna i gra aktorska. W Francuzach znów mamy surową – kafelkową scenografię, którą urozmaica szklany prostokąt, stanowiący swoistą scenę na scenie. Muzyka klasyczna Chopina i Czajkowskiego miesza się ze współczesnymi dźwiękami (ciekawe wersje I’m Waiting Here i Wishing Well Davida Lyncha). Zachwycają klasyczne i bardzo glamour kostiumy zaprojektowane przez Małgorzatę Szczęśniak. Na scenie błyszczy cały zespół aktorski, choć uwagę przykuwa zwłaszcza śpiewająca Agata Buzek i Maja Ostaszewska – rozbrajająca, zarówno jako kokietka, jak i starsza pani. Spektakl pełen jest niespodzianek i znakomitych pomysłów – Agata Buzek i ukryty pod maską Claude Bardouil poruszają się na puentach jak zawodowcy, Michał Pepol daje koncert na wiolonczelę do kompozycji Pawła Mykietyna, show Sydonii de Guermantes poprzedza motyw z Gwiezdnych wojen, a po scenie przechadza się Jacek Poniedziałek ucharakteryzowany na Karla Lagerfelda.

Jeden z bohaterów sztuki mówi przekornie, że idiotyzmem jest grać transkrypcję 15. Kwartetu smyczkowego Beethovena na fortepian. Krzysztof Warlikowski wykazuje sporą odwagę wystawiając tak nieteatralny tekst, jakim jest W poszukiwaniu straconego czasu. Ale jak to się mówi, kto nie ryzykuje, ten nie pije szampana. Jednak alkohol tego wieczoru na wrocławskim festiwalu nie smakował tak dobrze, jak zawsze.